System nadzoru rynku

Nadzór rynku to czynności wykonywane i środki stosowane przez organy nadzoru rynku w celu zapewnienia, aby produkty spełniały wymagania określone w mającym zastosowanie unijnym prawodawstwie harmonizacyjnym oraz w celu zapewnienia ochrony interesu publicznego określonego w tym prawodawstwie. 

System nadzoru rynku w Polsce tworzą Prezes UOKiK oraz organy nadzoru rynku uprawnione do kontroli wyrobów i prowadzenia postępowań administracyjnych wobec wyrobów niespełniających obowiązujących na terenie Unii Europejskiej wymagań zharmonizowanych. Są to następujące instytucje:

Prezes UOKiK pełni rolę Jednolitego Urzędu Łącznikowego (JUŁ) i jest członkiem Unijnej Sieci ds. Zgodności Produktów (dalej: Sieć), którą tworzą przedstawiciele każdego państwa członkowskiego. Jej celem jest współdziałanie z Komisją Europejską oraz optymalizacja praktyk w dziedzinie nadzoru rynku w UE, a tym samym zwiększenie skuteczności nadzoru rynku. Prezes UOKiK jako JUŁ jest również odpowiedzialny za reprezentowanie na forum Sieci skoordynowanego stanowiska krajowych organów nadzoru rynku i organów celnych oraz za informowanie o krajowej strategii nadzoru rynku.

Ponadto Prezes UOKiK jest organem monitorującym funkcjonowanie krajowego systemu nadzoru rynku. Prezes nie prowadzi bezpośrednio kontroli wyrobów.

Z organami nadzoru rynku współpracują organy celne (Krajowa Administracja Skarbowa, KAS), które m.in. przeprowadzają kontrole celne w procedurze dopuszczenia do obrotu. W jej ramach mogą wnioskować do organów nadzoru rynku o wydanie opinii w zakresie stwierdzenia czy wyrób spełnia wymagania i czy jest bezpieczny.

Do zadań Prezesa UOKiK w ramach systemu należy:

  • współpraca z organami nadzoru rynku i KAS,
  • prowadzenie postępowań administracyjnych na podstawie ustaleń kontroli wojewódzkich inspektorów Inspekcji Handlowej w zakresie wyrobów niezgodnych z wymaganiami zharmonizowanymi,
  • pełnienie roli punktu kontaktowego dla unijnych systemów wymiany informacji o wyrobach nieżywnościowych Safety Gate/RAPEX i ICSMS,
  • przekazywanie organom nadzoru rynku i KAS informacji wskazujących, że dany wyrób nie spełnia wymagań,
  • prowadzenie rejestru wyrobów niezgodnych z wymaganiami lub stwarzających zagrożenie.

Organy nadzoru rynku, z urzędu lub na wniosek Prezesa UOKiK, przeprowadzają kontrole właściwości wyrobów poprzez kontrole dokumentacji, oględziny oraz badania laboratoryjne. Jeżeli w trakcie kontroli okaże się, że wyrób nie spełnia wymagań zharmonizowanych, właściwy organ nadzoru rynku wszczyna postępowanie administracyjne. Jeżeli podmiot gospodarczy odpowiedzialny za wprowadzenie wyrobu do obrotu nie podejmie działań mających na celu usunięcie niezgodności z wymaganiami lub wycofanie go z obrotu, organ nadzoru rynku może w szczególności:

  • nakazać usunięcie niezgodności wyrobu,
  • nakazać wycofanie wyrobu z obrotu,
  • nakazać powiadomienie użytkowników, że wyrób nie spełnia wymagań.

W przypadku oferowania wyrobu niezgodnego przez internet, możliwe jest nakazanie usunięcia ofert takich wyrobów z interfejsu online oraz umieszczenie ostrzeżenia dla użytkowników.

Informacje o decyzjach nakładających obowiązki w związku ze stwierdzeniem, że wyrób jest niezgodny z wymaganiami, wydanych przez organy nadzoru rynku, są przekazywane Prezesowi UOKiK, który wpisuje je do rejestru wyrobów niezgodnych z wymaganiami lub stwarzających zagrożenie.

Organy nadzoru rynku mogą nakładać, w drodze decyzji, pieniężne kary administracyjne na podmioty gospodarcze, które wprowadziły do obrotu wyroby niespełniające wymagań zharmonizowanych. Kara może wynieść w zależności od naruszenia do 100 tys. zł.

Znak CE stanowi deklarację producenta, że wyrób wprowadzany do obrotu spełnia wymagania zharmonizowane określone w aktach unijnego prawodawstwa zharmonizowanego. Dotyczą różnych kategorii wyrobów:

  • urządzeń elektrycznych, w tym sprzętu elektronicznego i AGD, 
  • zabawek, 
  • środków ochrony indywidualnej, materiałów budowlanych, maszyn i wind. 

Tylko te wyroby, dla których istnieją wymagania określone w przepisach, powinny mieć znak CE.

Znak CE nie jest handlowym świadectwem jakości, ani nie potwierdza pochodzenia towaru z Unii Europejskiej. Nie jest on również certyfikatem bezpieczeństwa, ponieważ jego znaczenie jest szersze – oznacza zgodność z wymaganiami zharmonizowanymi, czyli obowiązującymi na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego w takim samym kształcie, które określają również ich wpływ na środowisko naturalne, np. poziomu emisji zakłóceń elektromagnetycznych, hałasu albo zużycia energii. W ten sposób konsument, kupując w dowolnym państwie UE wyrób oznakowany CE, może domniemywać, że producent wytworzył wyrób zgodnie z obowiązującym prawem.

Prawidłowy znak CE wygląda tak:

04030e38
 

Źródło: art. 30 i załącznik II rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiającego wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków wprowadzania produktów do obrotu i uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 339/93.

Wyroby, na których umieszczono nieprawidłowy znak CE (niektórzy tłumaczą ten skrót jako „China Export”), tzn. niezgodny ze wzorem z rozporządzenia 765/2008/WE lub niezgodnie z zasadami określonymi w legislacji sektorowej, traktowane są jako nieprawidłowo oznakowane i podejmowane są przez organy nadzoru rynku wobec nich działania, zgodnie z obowiązującymi przepisami. Takie wyroby mogły nie przejść prawidłowej oceny zgodności, a więc nie dają domniemania, że spełniają wymagania zharmonizowane.

Właściwe znaczenie znaku CE umieszczanego na wyrobach, to deklaracja producenta, że po przeprowadzeniu stosownej procedury oceny zgodności, jego wyrób spełnia obowiązujące na terenie Unii Europejskiej wymagania dotyczące danej kategorii wyrobu. Zatem skrót „CE” należy tłumaczyć jako: „Conformité Européenne” (zgodność europejska) i oficjalnie oznacza on zgodność danego wyrobu z wymaganiami prawodawstwa zharmonizowanego.

Do rejestru trafiają wyroby, które nie spełniają zasadniczych lub innych wymagań.

Prezes UOKiK dokonuje wpisu do rejestru po otrzymaniu od organu wyspecjalizowanego kopii decyzji o zakończeniu postępowania w zakresie wprowadzonych do obrotu wyrobów niezgodnych z zasadniczymi lub innymi wymaganiami. Wpisu dokonuje się w przypadku wydania decyzji nakładających na stronę postępowania następujące obowiązki:

  • nakaz wycofania wyrobu z obrotu,
  • zakaz dalszego przekazywania wyrobu użytkownikowi, konsumentowi i sprzedawcy,
  • ograniczenie dalszego przekazywania wyrobu użytkownikowi, konsumentowi i sprzedawcy,
  • nakaz powiadomienia konsumentów lub użytkowników wyrobu o stwierdzonych niezgodnościach.

Głównym celem rejestru wyrobów niezgodnych z wymaganiami lub stwarzających zagrożenie jest informowanie przedsiębiorców, konsumentów oraz organów wyspecjalizowanych o wyrobach, które nie spełniają zasadniczych lub innych wymagań, o stwarzanych przez nie zagrożeniach oraz o zastosowanych wobec wyrobów środkach. Rejestr zawiera:

  • dane umożliwiające identyfikację wyrobu,
  • informacje o rodzaju i zakresie niezgodności wyrobu oraz środkach jakie zastosowano,
  • zagrożeniach, jakie wyrób może spowodować.
     

Nie. Oznakowanie CE dotyczy tylko niektórych grup wyrobów, których dotyczą przepisy wdrażające do polskiego prawa dyrektywy nowego podejścia. Dotyczą one m.in. maszyn, sprzętu elektrycznego, zabawek, urządzeń ciśnieniowych i gazowych, sprzętu ochrony indywidualnej. CE umieszcza się na przykład na sprzęcie RTV i AGD, zabawkach, telefonach komórkowych, kosiarkach do trawy i wiertarkach, komputerach, kaskach rowerowych oraz okularach przeciwsłonecznych itp.

Istnieją jednak dyrektywy nowego podejścia – dotyczące opakowań, kolei, wyrobów kwalifikowanych jako wyposażenie stosowane na statkach morskich – które nie przewidują obowiązku nanoszenia oznakowania CE. Tym samym nie umieszcza się go na opakowaniach, urządzeniach kolejowych (np. taborze kolejowym), a także na wyrobach objętych przepisami ustawy o wyposażeniu morskim. W przypadku tych ostatnich oznakowanie CE zastąpił inny znak zgodności - tzw. koło sterowe.

Jednocześnie oznakowania CE nie umieszcza się na wielu grupach wyrobów, dla których nie ma tzw. dyrektyw nowego podejścia, np. na meblach, ubraniach, żywności, rowerach dla dorosłych, kosmetykach.

Nie. Żaden organ administracji państwowej nie jest właściwy do nadawania oznakowania CE ani wydawania deklaracji zgodności.

Zgodnie z ustawą z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności to producent lub jego upoważniony przedstawiciel, który poddał wyrób lub proces jego wytwarzania ocenie zgodności z zasadniczymi wymaganiami, wystawia deklarację zgodności oraz umieszcza oznakowanie CE.
 

Większość wyrobów znajdujących się w obrocie jest kontrolowana przez Inspekcję Handlową – do tej instytucji należy się zwrócić, jeśli wyrób, który Państwo kupili nie jest odpowiednio oznakowany, nie towarzyszą mu odpowiednie informacje (np. dotyczące przeznaczenia) i dokumenty (np. instrukcja obsługi lub instrukcja montażu) konieczne do prawidłowego użytkowania wyrobu. Podobnie, do Inspekcji Handlowej można zgłosić się, gdy podejrzewacie Państwo, że kupiony przez was wyrób może stwarzać zagrożenie dla osób posługujących się nim lub znajdujących się w jego otoczeniu.

Kontrolą wyrobów zajmują się również: Wyższy Urząd Górniczy, Państwowa Inspekcja Pracy, Inspekcja Ochrony Środowiska, Główny Urząd Nadzoru Budowlanego, Urząd Komunikacji Elektronicznej, urzędy morskie, Urząd Transportu Kolejowego.

Jeżeli nie jesteście Państwo pewni, do której instytucji należy kierować informację o stwierdzonym przez Państwa problemie, prosimy napisać do UOKiK, a my przekażemy ją dalej właściwemu organowi administracji.

Nie. Obowiązek załączania deklaracji zgodności dotyczy tylko niektórych grup wyrobów.

Deklaracja zgodności jest, co do zasady, przechowywana przez producenta i przedstawiana na żądanie organów nadzoru rynku w trakcie kontroli. Nie ma wówczas obowiązku okazywania jej konsumentom przy sprzedaży. Do wyrobów, do których nie dołącza się deklaracji zgodności należą m.in. urządzenia ciśnieniowe, sprzęt ochrony indywidualnej (np. kaski rowerowe, okulary słoneczne, ochronne ubranie robocze), wyposażenie morskie, sprzęt elektryczny (sprzęt RTV i AGD itp.).

Są jednak wyroby, dla których istnieje obowiązek dołączenia deklaracji zgodności. Są to m.in. wszelkiego rodzaju maszyny (kosiarki do trawy, wiertarki, szlifierki), telefony komórkowe oraz łodzie rekreacyjne. Deklaracja zgodności stanowi wówczas najczęściej ostatnią stronę instrukcji obsługi, niekiedy jest to odrębny dokument.
 

Jednostki notyfikowane są to niezależne od przedsiębiorcy wyznaczone przez władze państwowe laboratoria, które – jeśli wymagają tego przepisy dyrektywy – uczestniczą w procesie oceny zgodności. Jej pozytywny wynik stanowi podstawę do wydania producentowi lub jego upoważnionemu przedstawicielowi certyfikatu zgodności.

Informacje o notyfikowanych jednostkach certyfikujących na poziomie europejskim publikuje Komisja Europejska w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej serii C, natomiast na poziomie krajowym informacje te ogłasza Minister właściwy do spraw gospodarki w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Lista taka ukazała się w Monitorze Polskim z dnia 30 listopada 2004 r. (Nr 50/2004, poz. 858) – Obwieszczenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 października 2004 r. w sprawie informacji o notyfikowanych jednostkach certyfikujących i jednostkach kontrolujących oraz notyfikowanych laboratoriach.

Środkami ochrony indywidualnej są wyroby, które są noszone lub trzymane przez użytkownika w celu ochrony przed zagrożeniami i które mogą mieć wpływ na jego bezpieczeństwo i zdrowie. Mają zastosowanie w miejscu pracy oraz podczas uprawiania sportów. Środkami ochrony indywidualnej są na przykład: okulary i gogle przeznaczone do pływania lub nurkowania, kaski rowerowe, kamizelki odblaskowe.

Wymagania w zakresie oznakowania i instrukcji użytkowania są określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 roku w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej.

Środki ochrony indywidualnej powinny być oznakowane CE. Powinno być ono naniesione na każdym egzemplarzu w sposób widoczny, czytelny i odporny na zatarcie przez cały okres używania. Dopuszczalne jest (w przypadkach usprawiedliwionych specyfiką wyrobu) umieszczanie znaku CE na opakowaniu. W przypadku środków ochrony indywidualnej III kategorii (chroniących przed najpoważniejszymi zagrożeniami) przy oznakowaniu CE powinien znaleźć się czterocyfrowy numer jednostki notyfikowanej.

Do każdego środka ochrony indywidualnej powinna być dołączana instrukcja sporządzona w języku polskim i zawierająca co najmniej:

  • nazwę i adres producenta,
  • sposób przechowywania, konserwacji oraz obsługi, ze szczególnym uwzględnieniem zalecanych środków czyszczących,
  • sposób działania,
  • rodzaj opakowania właściwego do transportu,
  • datę ważności,
  • wyjaśnienie oznakowania zamieszczonego w instrukcji,
  • nazwę i numer jednostki notyfikowanej, która uczestniczyła w procesie oceny zgodności,
  • opis dodatkowego wyposażenia.

Dodatkowe informacje są wymagane w przypadku środków o określonej konstrukcji, i tak np. środek chroniący przed wysoką temperaturą powinien w swojej instrukcji informacje niezbędne do określenia przenikania ciepła podczas jego używania.

Do zabawek powinny być dołączone:

  • oznakowanie CE,
  • nazwa i adres producenta lub imię i nazwisko jego upoważnionego przedstawiciela albo importera na terytorium Unii Europejskiej,
  • informacje o przeznaczeniu zabawki,
  • ostrzeżenia:
    • „Nieodpowiednie dla dzieci w wieku poniżej 3 lat” - jeżeli zabawka, ze względu na bezpieczeństwo, nie jest przeznaczona dla dzieci w wieku poniżej 3 lat,
    • „Uwaga, do użytku wyłącznie pod bezpośrednim nadzorem osoby dorosłej” – w przypadku zabawki, która stanowi miniaturę lub model urządzenia bądź sprzętu przeznaczonego dla osób dorosłych,
    •  „Uwaga, konieczność stosowania sprzętu ochronnego” – w przypadku zabawek takich jak np. łyżwy, deskorolki oraz podobnego sprzętu wprowadzonego do obrotu jako zabawki,
    • „Uwaga, do używania jedynie w wodzie na głębokości bezpiecznej dla dziecka oraz pod nadzorem” – w przypadku zabawek przeznaczonych do używania w płytkiej wodzie oraz pod nadzorem osoby dorosłej,
    • „Uwaga: wyłącznie dla dzieci w wieku ponad…lat. Do stosowania pod nadzorem osoby dorosłej”, przy czym o wieku dziecka decyduje producent.

Wraz z ostrzeżeniem powinna być podana krótka informacja o szczególnym ryzyku związanym z używaniem zabawki.

Na zabawkach może być również umieszczony graficzny znak ostrzegawczy, który oznacza, że zabawka może być niebezpieczna dla dzieci poniżej 3 roku życia.

Gdy wymagają tego względy bezpieczeństwa, do zabawki powinna być dołączona również instrukcja używania. Dotyczy to np. zabawek przeznaczonych do zawieszania się (pierścieni, kół, lin, zjeżdżalni, huśtawek, trapezów) oraz stanowiących miniaturę lub model urządzenia przeznaczonego dla osób dorosłych.
 

Komputer składany z gotowych części (nawet jeżeli zostały one poddane procedurom oceny zgodności z wymaganiami odpowiednich dyrektyw i oznaczone znakiem CE) traktuje się jak nowy wyrób. W związku z tym, osobę montującą taki komputer uznaje się za producenta, nawet jeżeli używa gotowych komponentów, które znajdują się w handlu detalicznym lub hurtowym. Dlatego też spoczywają na niej wszystkie obowiązki producenta. Jest ona odpowiedzialna za zapewnienie zgodności zmontowanego komputera z zasadniczymi wymaganiami odpowiednich dyrektyw, wystawienie deklaracji zgodności i umieszczenie na obudowie oznakowania CE.

Natomiast osoba sprzedająca konsumentowi gotowe elementy, z których następnie on sam składa komputer, nie jest odpowiedzialna za jego zgodność z zasadniczymi wymaganiami. Jeżeli tak zmontowany komputer wywołuje zakłócenia elektromagnetyczne wpływające negatywnie na funkcjonowanie innych urządzeń, organy kontroli (UKE) mogą przeprowadzić kontrolę u samego użytkownika i na podstawie odrębnych przepisów (prawo telekomunikacyjne) nakazać zmianę sposobu używania aparatury, a nawet wyeliminowanie przyczyn zakłóceń na jego koszt.

Krajowe instytucje

Europejskie instytucje

Oznakowanie CE i system nadzoru rynku

Punkty kontaktowe

Linki do stron Komisji Europejskiej (język angielski) – sektory