• Ponad 4 tys. wydanych decyzji z zakresu praktyk antykonkurencyjnych i ponad 12 tys. dotyczących koncentracji, dekoncentracji i przekształceń – to efekt 30 lat pracy polskiego urzędu antymonopolowego.
• Rekordowa nałożona kara to ponad 29 mld zł dla Gazpromu za koncentrację bez zgody Prezesa UOKiK.
• Urząd od lat jest aktywny na arenie międzynarodowej.

Polski Urząd Antymonopolowy powstał 13 kwietnia 1990 r. na mocy ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Był pierwszą tego typu instytucją w państwach postkomunistycznych.

- Przez 30 lat historii Urzędu zmieniały się jego zadania, kompetencje i narzędzia. Przez cały ten czas konsekwentnie staliśmy jednak na straży przestrzegania zasad konkurencji i uczciwych zasad gry rynkowej. Dzięki działalności Urzędu gospodarka rynkowa może się swobodnie rozwijać z korzyścią zarówno dla uczciwych przedsiębiorców, jak i dla konsumentów, którzy w efekcie uzyskują lepszy wybór, produkty wysokiej jakości w przystępnej cenie. Uczciwa konkurencja to czysty zysk dla przedsiębiorców, konsumentów, gospodarki. Jest jeszcze jednak wiele do zrobienia aby mechanizm rynkowy mógł działać sprawnie i uczciwie – mówi Tomasz Chróstny, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Jak zmieniały się kompetencje Urzędu

Początkowo do zadań Urzędu Antymonopolowego należała kontrola przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych oraz koncentracji podmiotów na rynku, a także zwalczanie praktyk monopolistycznych poprzez walkę z nadużywaniem pozycji rynkowej i antykonkurencyjnymi porozumieniami. W 1996 r. Urząd Antymonopolowy zmienił nazwę na Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów i uzyskał nowe kompetencje: ochronę konsumentów oraz nadzór nad Inspekcją Handlową.

Kolejna ważna cezura to rok 2001, kiedy weszła w życie ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Uporządkowała ona dotychczas obowiązujące rozwiązania, uwzględniając przy tym konieczność dostosowania krajowych przepisów do unijnych. Wraz z wejściem Polski do UE w 2004 r. Prezes UOKiK uzyskał nowe narzędzie do zwalczania niedozwolonych porozumień ograniczających konkurencję – program łagodzenia kar (leniency). W 2007 r. została uchwalona obecnie obowiązująca ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, a w 2015 r. nastąpiła jej istotna nowelizacja, która wprowadziła m.in. dwuetapowe postępowania w sprawach z zakresu kontroli koncentracji. Prezes UOKiK zyskał wtedy także możliwość nakładania kar finansowych na osoby fizyczne odpowiedzialne za udział w porozumieniu ograniczającym konkurencję. Regulacja ustanowiła też instytucję dobrowolnego poddanie się karze. W 2017 r. ruszył program dla sygnalistów.

Z biegiem lat Prezes UOKiK zyskiwał nowe kompetencje z zakresu szeroko pojętej ochrony konkurencji.

• Od 2000 r. UOKiK monitoruje pomoc publiczną udzielaną polskim przedsiębiorcom, a od 2004 r. koordynuje dotyczące jej postępowania przed Komisją Europejską.
• Od 2017 r. na mocy ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej Prezes Urzędu interweniuje na rynku rolno-spożywczym, aby wyeliminować nieuczciwe praktyki handlowe wobec jego słabszych uczestników, np. rolników.
• Od 2020 r. Urząd posiada kompetencje do zwalczania zatorów płatniczych z możliwością nakładania kar na największych dłużników.

Kluczowe decyzje i kary

W ciągu 30 lat swojego istnienia (1990-2019) Prezes Urzędu wydał 4250 decyzji w sprawie praktyk antykonkurencyjnych i 12 143 decyzje dotyczących struktury przedsiębiorstw. Trzeba przy tym pamiętać, że w pierwszym okresie do 2001 r. te ostatnie dotyczyły nie tylko koncentracji jak obecnie, ale także dekoncentracji i przekształceń – wydano ich wówczas w sumie 8658. Natomiast decyzji w sprawie praktyk antymonopolowych powstało w tym czasie 2247.

Pierwsza w historii Urzędu Antymonopolowego decyzja z 1990 r. dotyczyła praktyk cenowych Fabryki Samochodów Osobowych z Warszawy. Tylko w ciągu miesiąca cena Fiata 125 wzrosła trzykrotnie. Jednym z efektów działań podjętych wówczas przez Prezesa Urzędu było obniżenie przez Radę Ministrów cła na ten typ samochodów – o 70 proc. W konsekwencji, w kolejnym roku import trzykrotnie przewyższył produkcję krajową, tworząc w ten sposób konkurencję na rynku z korzyścią dla konsumentów.

Od 2002 r. do 2019 r. Prezes UOKiK wydał 3485 decyzji z zakresu kontroli koncentracji, 1599 – z zakresu nadużywania pozycji dominującej i 404 - w sprawie porozumień ograniczających konkurencję. Wybraliśmy 5 z nich, które naszym zdaniem miały kluczowe znaczenie:

1. Zakazane porozumienie producenta farb z marketami – 2006 r. Prezes UOKiK nałożył w sumie niemal 110 mln zł kar na uczestników zakazanego porozumienia: Polifarb Cieszyn-Wrocław i właścicieli siedmiu marketów budowlanych. Uznał, że przedsiębiorcy wspólnie ustalali ceny na oferowane produkty, co odbijało się na kieszeniach konsumentów.
2. Bezprawne praktyki banków – 2006 r. Dwadzieścia banków wspólnie ustalało wysokość opłat interchange pobieranych za transakcje dokonywane kartami płatniczymi Visa i MasterCard. Był to swego rodzaju podatek nałożony przez banki na handlowców, który mógł się też przekładać się na wyższe ceny dla konsumentów. Prezes UOKiK nałożył na banki w sumie ponad 164 mln zł kar.
3. Cementowy kartel – 2009 r.  Maksymalne kary o łącznej wysokości ponad 411 mln zł za uczestnictwo w kartelu nałożyła Prezes UOKiK na największych producentów cementu, których łączny udział w rynku wynosił prawie 100 proc. Siedem spółek przez ponad 11 lat dzieliło rynek i ustalało ceny, wymieniając się w tym celu poufnymi informacjami.
4. Budowa gazociągu Nord Stream 2 – 2020 r. Prezes UOKiK nałożył rekordową karę ponad 29 mld zł kary na Gazprom i ponad 234 mln zł na 5 pozostałych spółek uczestniczących w budowie rurociągu - to skutek braku zgody na transakcję. Podmioty muszą także rozwiązać umowy zawarte na finansowanie gazociągu NS2.
5. Zmowa na warszawskim rynku ciepła – 2020 r. Prezes UOKiK nałożył blisko 120 mln zł kar na spółki z grupy Veolia Polska za porozumienie ze spółkami z grupy PGNiG dotyczące podziału rynku, zmowy cenowej i przetargowej, a w efekcie wyższe ceny za ogrzewanie w Warszawie. Po raz pierwszy ukarany został również menedżer bezpośrednio odpowiedzialny za naruszenie przepisów.

W sumie w latach 2000-2019 Prezes UOKiK nałożył ponad 1,36 mld zł kar za zawieranie antykonkurencyjnych porozumień oraz prawie 620 mln zł kar za nadużywanie pozycji dominującej.

Współpraca międzynarodowa

Istotnym aspektem 30-lecia UOKiK jest aktywność na arenie międzynarodowej, która uzupełnia i wzmacnia krajowe działania. Szczególnie mocno Urząd angażuje się w prace Europejskiej Sieci Konkurencji (ECN), której częścią stał się w chwili wstąpienia do UE w 2004 r. Sieć tworzą Komisja Europejska i organy ochrony konkurencji państw członkowskich. ECN ma na celu zapewnienie konsekwentnego i jednolitego stosowania prawa konkurencji na terenie UE. Jest to forum ułatwiające wymianę doświadczeń i udzielanie wsparcia w ramach stosowania narzędzi dochodzeniowych i prowadzenia postępowań. Przedstawiciele UOKiK są zaangażowani w działalność ECN poprzez udział w grupach roboczych dotyczących karteli czy porozumień wertykalnych oraz w podgrupach sektorowych dotyczących m.in. bankowości, energetyki, żywności, mediów, a także sektora cyfrowego. Obecnie jednym z najważniejszych wyzwań w ramach ECN jest stosowanie reguł konkurencji podczas Covid-19 oraz implementowanie do polskiego prawa przepisów dyrektywy ECN+ dającej organom antymonopolowym lepsze narzędzia do egzekwowania reguł konkurencji.

- Gdy dyrektywa ECN+ zostanie wdrożona do krajowych porządków prawnych, urzędy antymonopolowe wszystkich państw członkowskich będą miały do dyspozycji jednakowe minimum narzędzi służących równie efektywnemu egzekwowaniu reguł konkurencji, jak ma to miejsce w przypadku Komisji Europejskiej. Dyrektywa wzmocni niezależność UOKiK oraz zapewni mu skuteczniejsze uprawnienia decyzyjne – mówi Olivier Guersent, Dyrektor Generalny Dyrekcji Generalnej ds. konkurencji Komisji Europejskiej, składając polskiemu Urzędowi i jego pracownikom najlepsze życzenia z okazji jubileuszu 30-lecia. Podkreśla przy tym, że UOKiK od swojego powstania w 1990 r. odgrywa dużą rolę w zapewnianiu prawidłowego funkcjonowania gospodarki w Polsce.

Pobierz wypowiedź Dyrektora Generalnego Dyrekcji Generalnej ds. konkurencji Komisji Europejskiej Oliviera Guersenta

Efektem współpracy w ECN są decyzje wydawane przez krajowe organy antymonopolowe w postępowaniach prowadzonych na podstawie przepisów unijnych. Opiniuje je KE. Pierwszą taką decyzję Prezes UOKiK wydał w 2006 r. i dotyczyła nadużycia pozycji dominującej przez Telekomunikację Polską, która nielegalnie podniosła ceny niektórych połączeń międzynarodowych. Najnowszy przykład udanej współpracy to kara dla spółki Yamaha Music Europe za ustalanie z dystrybutorami minimalnych cen odsprzedaży sprzętu muzycznego w sklepach internetowych w Polsce.

Od 2001 r. UOKiK należy również do Międzynarodowej Sieci Konkurencji (ICN). Głównym zadaniem tej organizacji jest wymiana informacji i doświadczeń na temat najlepszych sposobów walki z praktykami ograniczającymi konkurencję. Oprócz przedstawicieli organów antymonopolowych w spotkaniach uczestniczą doradcy pozarządowi, np. przedstawiciele biznesu, grup konsumenckich, akademików. W 2013 r. UOKiK był gospodarzem XII Dorocznej Konferencji ICN. Obecnie Urząd zaangażował się m.in. w pracę grupy roboczej dotyczącej karteli oraz efektywności urzędów antymonopolowych.

Kolejna ważna struktura, w której uczestniczy UOKiK, to Komitet Konkurencji OECD. Skupia on szefów urzędów antymonopolowych państw członkowskich z całego świata i zajmuje się analizą polityki konkurencji oraz promocją reform rynkowych, w tym działań mających na celu przeciwdziałanie praktykom ograniczającym konkurencję.

Wyzwania na przyszłość

- Dorobek 30-letniej historii polskiego urzędu antymonopolowego zobowiązuje. Chcemy jeszcze skuteczniej egzekwować poszanowanie zasad uczciwej konkurencji w Polsce. Stawiamy na analitykę, nowe technologie i rozwój informatyki śledczej. Nowe narzędzia pomogą nam sprostać wyzwaniom zmieniającej się gospodarki - mówi Tomasz Chróstny, Prezes UOKiK.

Obecnie w Urzędzie Ochrony Konkurencji i Konsumentów trwają prace nad Polityką ochrony konkurencji i konsumentów na najbliższe lata. Trzydziestoletni UOKiK stawia na wykorzystanie sztucznej inteligencji w prowadzonych postępowaniach oraz wiedzy i doświadczenia zdobytego podczas trzech dekad rozwoju gospodarki.

Dodatkowe informacje dla mediów:

Biuro Prasowe UOKiK
pl. Powstańców Warszawy 1, 00-950 Warszawa
Tel.: 22 55 60 246
E-mail: biuroprasowe@uokik.gov.pl
Twitter: @UOKiKgovPL