Przewaga kontraktowa
Przepisy z zakresu przewagi kontraktowej odnoszą się do umów nabycia, zawieranych pomiędzy dostawcami a nabywcami produktów rolnych lub spożywczych. Głównym celem tych przepisów jest eliminowanie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między podmiotami działającymi w łańcuchu dostaw tego rodzaju produktów.
Przewaga kontraktowa występuje w przypadku znaczącej dysproporcji potencjałów ekonomicznych pomiędzy dostawcą a nabywcą produktów rolnych lub spożywczych.
Wykorzystywanie przewagi kontraktowej jest nieuczciwe, jeżeli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo go narusza. Przesłanki te muszą być spełnione łącznie.
Dobre obyczaje to pozaprawne normy moralne i zwyczajowe, które wyznaczają standard uczciwego zachowania przedsiębiorcy poprzez odwołanie się do wartości powszechnie respektowanych w obrocie gospodarczym w sektorze produktów rolnych i spożywczych.
Ustawa dotycząca przewagi kontraktowej nie precyzuje jaki interes słabszego podmiotu należy uznać za „istotny”. W związku z tym ocena, czy doszło do naruszenia albo zagrożenia istotnego interesu drugiej strony, wymaga odniesienia się do konkretnego stanu faktycznego. Ocena ta powinna uwzględniać to, jaki wpływ dana praktyka ma na działalność dotkniętych nią podmiotów.
Interes powinien być rozumiany jako interes gospodarczy (ekonomiczny). Jego naruszenia nie można sprowadzać do sytuacji pozbawiania przedsiębiorcy możliwości dalszego prowadzenia działalności. Naruszeniem interesu będzie również utrudnienie funkcjonowania czy wymuszanie szczególnie niekorzystnych warunków.
Ustawa dotycząca nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej wskazuje również konkretne praktyki, których stosowanie jest bezwzględnie zakazane (tzw. praktyki „czarne”), jak również te dozwolone pod wyraźnie określonymi warunkami (tzw. praktyki „szare”).
Bezwzględnie zakazane praktyki to m.in.:
- zapłata w terminie późniejszym niż 30 dni za produkty łatwo psujące się i 60 dni na pozostałe produkty rolne lub spożywcze,
- anulowanie zamówienia na produkty łatwo psujące się w terminie krótszym niż 30 dni przed planowaną dostawą,
- jednostronna zmiana przez nabywcę warunków umowy na dostawę,
- żądanie przez nabywcę od dostawcy płatności niezwiązanych ze sprzedażą produktów rolnych lub spożywczych dostawcy,
- nieuzasadnione obniżenie należności z tytułu dostarczenia produktów po ich przyjęciu w całości albo w umówionej części, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu,
- stosowanie działań odwetowych wobec dostawcy, gdy ten wykonuje swoje prawa wynikające z umowy lub przepisów prawa.
Praktyki dozwolone pod warunkiem, że zostały one uprzednio jasno i jednoznacznie uzgodnione w umowie między nabywcą, a dostawcą, to m.in.:
- zwrot dostawcy niesprzedanych produktów, bez zapłaty za te produkty lub za ich unieszkodliwianie,
- pobieranie od dostawcy opłaty stanowiącej warunek przechowywania, prezentowania lub oferowania do sprzedaży jego produktów,
- żądanie od dostawcy zapłaty za reklamowanie produktów przez nabywcę,
- żądanie od dostawcy zapłaty za prowadzenie przez nabywcę marketingu produktów.
Prezes UOKiK prowadzi postępowania administracyjne dotyczące praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Mogą zakończyć się nakazem zaniechania kwestionowanych działań oraz nałożeniem kary pieniężnej płatnej do budżetu państwa. Prawo przewiduje również rozwiązania o charakterze ugodowym – dobrowolne poddanie się karze oraz wydanie przez Prezesa UOKiK decyzji zobowiązującej przedsiębiorcę do określonych działań.
Działania UOKiK mają na celu wyeliminowanie szkodliwych praktyk rynkowych, a nie rekompensatę szkody poniesionej przez konkretny podmiot. Dotyczą sytuacji, gdy naruszony został interes publiczny, czyli interes ekonomiczny potencjalnie wielu podmiotów działających rynku produktów rolnych i spożywczych.
Prezes UOKiK wydaje również istotne poglądy w sprawach sądowych z zakresu roszczeń cywilnoprawnych związanych ze stosowaniem praktyk mogących stanowić praktyki nieuczciwie wykorzystujące przewagę kontraktową. Istotny pogląd w sprawie może być przedstawiony w konkretnym postępowaniu, jeżeli przemawia za tym interes publiczny.
W sprawach indywidualnych poszkodowany może dochodzić swoich roszczeń przed sądem powszechnym. Natomiast rolnik, który nie ma pisemnej umowy z kontrahentem lub gdy umowa ta nie spełnia określonych wymogów, może zawiadomić Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa.
Każdy może zgłosić do UOKiK podejrzenie stosowania praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Może to być dostawca lub nabywca produktów rolnych i spożywczych bezpośrednio pokrzywdzony przez praktyki, ale również inna osoba lub podmiot, które zaobserwowały naruszenie prawa lub dowiedziały się o nim w sposób pośredni. Także organizacje zrzeszające przedsiębiorców mogą w imieniu swoich członków składać zawiadomienia do UOKiK.
